Phật giáo Nguyên thủy là gì? Sự khác biệt giữa Theravāda, Đại thừa và Kim Cang thừa

Trong đời sống tâm linh của người Việt, đạo Phật giữ một vai trò quan trọng. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về các dòng phái trong Phật giáo. Nhiều người từng nghe đến những cái tên như “Phật giáo Nguyên thủy”, “Đại thừa”, “Kim Cang thừa” hay thậm chí “Nam tông”, “Bắc tông” mà vẫn băn khoăn không rõ chúng khác nhau như thế nào.

Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu một cách đơn giản và dễ nhớ về ba truyền thống chính trong Phật giáo: Theravāda (Phật giáo Nguyên thủy – Nam tông), Đại thừa (Bắc tông) và Kim Cang thừa (Vajrayāna) – để từ đó hiểu hơn về nguồn gốc, tư tưởng và ứng dụng của từng dòng phái trong đời sống.

1. Phật giáo Nguyên thủy (Theravāda – Nam tông) là gì?

Phật giáo Nguyên thủy, còn gọi là Theravāda trong tiếng Pāli, có nghĩa là “Giáo pháp của các vị trưởng lão”. Đây được xem là dòng Phật giáo xưa nhất, gần với nguyên bản lời dạy của Đức Phật Thích Ca nhất.

Tại Việt Nam, người ta thường gọi Theravāda là Phật giáo Nam tông (vì truyền từ phương Nam), hoặc Nam truyền Phật giáo. Đây là hệ phái chủ yếu tại các nước như Sri Lanka, Thái Lan, Myanmar, Lào và Campuchia. Ở Việt Nam, Phật giáo Nam tông hiện diện rõ rệt trong cộng đồng người Khmer Nam Bộ, với chư Tăng mặc áo vàng cam, tu hành nghiêm túc.

Đặc điểm nổi bật:

• Tôn trọng nguyên bản lời dạy của Đức Phật trong Tam tạng kinh điển Pāli.
• Nhấn mạnh con đường tu tập cá nhân: ai cũng phải tự giác ngộ, tự giải thoát, không dựa vào tha lực.
• Lý tưởng là trở thành A-la-hán – người đã giải thoát khỏi sinh tử luân hồi.
• Tu sĩ giữ giới rất nghiêm khắc: ăn một bữa trước 12h trưa, không cất giữ tài sản, sống đơn giản.

Phật giáo Nam tông tập trung vào thiền quán, chánh niệm, và đạo đức cá nhân, giúp người tu phát triển trí tuệ để thấy rõ bản chất của cuộc đời: vô thường, khổ, vô ngã.

2. Phật giáo Đại thừa (Mahāyāna – Bắc tông)

Đại thừa, hay Mahāyāna, có nghĩa là “Cỗ xe lớn” – ý chỉ con đường rộng lớn có thể chở nhiều chúng sinh cùng đến giác ngộ. Đây là dòng Phật giáo phát triển sau Theravāda vài trăm năm, với tư tưởng mở rộng và linh hoạt hơn.

Tại Việt Nam, Phật giáo Đại thừa thường được gọi là Phật giáo Bắc tông (do truyền từ phía Bắc Ấn Độ sang Trung Quốc, rồi đến Việt Nam). Bắc tông chiếm phần lớn trong hệ thống chùa chiền tại Việt Nam, đặc biệt là ở miền Bắc và miền Trung.

Đặc điểm nổi bật:

• Chú trọng vào lòng từ bi và cứu độ tất cả chúng sinh, không chỉ riêng người tu hành.
• Lý tưởng là trở thành Bồ Tát, người nguyện hoãn việc nhập Niết-bàn để giúp người khác cùng giải thoát.
• Chấp nhận nhiều kinh điển mới, ngoài Tam tạng kinh Pāli, như: Kinh Pháp Hoa, Kinh Bát Nhã, Kinh Hoa Nghiêm…
• Linh hoạt trong phương pháp tu: kết hợp thiền, tụng kinh, niệm Phật, trì chú…

Phật giáo Bắc tông gần gũi với đại đa số cư sĩ – những người sống đời thường nhưng vẫn tu tập theo đạo Phật. Trong đời sống văn hóa và thờ cúng Việt Nam, hình ảnh Quan Thế Âm Bồ Tát, Địa Tạng Vương Bồ Tát, Di Lặc, A Di Đà… đều xuất phát từ truyền thống Đại thừa – Bắc tông.

3. Phật giáo Kim Cang thừa (Vajrayāna – Mật tông)

Kim Cang thừa, hay Vajrayāna, nghĩa là “Cỗ xe Kim Cang” – tượng trưng cho trí tuệ kiên cố, phá tan vô minh. Đây là một nhánh đặc biệt của Phật giáo Đại thừa, phát triển mạnh ở Tây Tạng và các vùng lân cận như Mông Cổ, Bhutan, Nepal.

Tại Việt Nam, Kim Cang thừa được biết đến qua hình ảnh các vị Phật Mật tông, các pháp tu trì chú, nghi lễ trang nghiêm và hình tượng mang tính biểu tượng cao.

Đặc điểm nổi bật:

• Kết hợp giữa Thiền, Mật (trì chú), Nghi lễ và biểu tượng.
• Thầy (Lama) giữ vai trò rất quan trọng, là người truyền pháp và hướng dẫn thực hành.
• Tu tập theo con đường nhanh hơn, mạnh mẽ hơn nhưng yêu cầu sự truyền thừa đúng cách và kỷ luật cao.
• Sử dụng các nghi thức bí truyền: Mật chú (mantra), ấn quyết (mudra), đồ hình (mandala), thiền quán các vị Phật và Bồ Tát…

4. Sự khác biệt chính giữa ba truyền thống Phật giáo

5. Nên theo tông phái nào?

Trong thực tế, không có truyền thống nào “đúng hơn” hay “cao hơn”, mà mỗi dòng có cách tiếp cận khác nhau, tùy căn cơ và hoàn cảnh của người tu.

• Người ưa tu tập nghiêm túc, đơn giản, có thể tìm hiểu Nam tông (Theravāda).
• Người sống đời cư sĩ, mong tu trong cuộc sống hàng ngày, có thể theo Bắc tông (Đại thừa).
• Người có duyên với pháp Mật, thích nghi lễ, trì chú, có thể tìm hiểu Kim Cang thừa – nhưng nên có sự hướng dẫn đúng đắn.

Ở Việt Nam, đa số người dân theo Bắc tông (Đại thừa), với niềm tin vào chư Phật, chư Bồ Tát như Quan Âm, Địa Tạng, Di Lặc… Việc lập bàn thờ Phật, cúng dường, thắp hương là nét đẹp văn hóa gắn với niềm tin tâm linh trong truyền thống này.

Kết luận

Hiểu rõ các dòng Phật giáo giúp ta không chỉ thêm kiến thức, mà còn có cái nhìn bao dung hơn với các cách tu hành khác nhau. Dù theo truyền thống nào, cốt lõi của đạo Phật vẫn là diệt khổ, sống từ bi, có trí tuệ, để hướng đến cuộc sống an lạc và giải thoát.

Nếu bạn đang tìm hiểu để lập bàn thờ Phật, hoặc muốn chọn bàn thờ, tủ thờ và vật phẩm thờ cúng phù hợp với truyền thống Phật giáo mình đang theo, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi – cửa hàng chuyên cung cấp đồ thờ gỗ uy tín, chất lượng cao và hợp phong thủy.